‘De bedrieger’ – Javier Cercas
Genre: non-fictie
Uitgever: De Geus BV
ISBN: 9789044537956 / NUR: 302
Uitvoering: hardcover
Aantal pagina’s: 480
Uitgave: november 2017
Met
dank aan De Geus voor het beschikbaar stellen van een recensie-exemplaar.
dank aan De Geus voor het beschikbaar stellen van een recensie-exemplaar.
In 2005 wordt Enric Marco, een man die zich
jarenlang voordeed als een van de weinige Spaanse overlevenden van de Duitse
concentratiekampen, door een kunsthistoricus ontmaskerd als grote bedrieger.
Het blijkt dat hij zijn volledige leven sinds de (burger)oorlog simpelweg
verzonnen heeft. Door zich uitvoerig te verdiepen in feitelijke gebeurtenissen
en deze op slinkse wijze te integreren met zijn daadwerkelijke verleden, was
hij in staat om zichzelf een moedige verzetsstrijder te “liegen” en zo een plek
voor zichzelf in de geschiedenis op te eisen. De verontwaardiging is groot.
Temeer omdat Enric Marco een zeer publieke functie bekleedde als voorzitter van
Amical de Mauthausen, een organisatie opgericht door overlevenden van het
gelijknamige concentratiekamp. Een kamp waarvan Marco claimde er ook gezeten te
hebben. Javier Cercas dook in de geschiedenis van deze bedrieger in een poging
om te achterhalen wat Enric Marco heeft bezield om (schijnbaar) zo meedogenloos
zichzelf een heldenrol toe te dichten in een geschiedenis met zoveel
slachtoffers. Naast het onderzoek naar de feitelijke geschiedenis heeft Javier
Cercas talloze urenlange gesprekken gevoerd met de hoofdpersoon zelf.
jarenlang voordeed als een van de weinige Spaanse overlevenden van de Duitse
concentratiekampen, door een kunsthistoricus ontmaskerd als grote bedrieger.
Het blijkt dat hij zijn volledige leven sinds de (burger)oorlog simpelweg
verzonnen heeft. Door zich uitvoerig te verdiepen in feitelijke gebeurtenissen
en deze op slinkse wijze te integreren met zijn daadwerkelijke verleden, was
hij in staat om zichzelf een moedige verzetsstrijder te “liegen” en zo een plek
voor zichzelf in de geschiedenis op te eisen. De verontwaardiging is groot.
Temeer omdat Enric Marco een zeer publieke functie bekleedde als voorzitter van
Amical de Mauthausen, een organisatie opgericht door overlevenden van het
gelijknamige concentratiekamp. Een kamp waarvan Marco claimde er ook gezeten te
hebben. Javier Cercas dook in de geschiedenis van deze bedrieger in een poging
om te achterhalen wat Enric Marco heeft bezield om (schijnbaar) zo meedogenloos
zichzelf een heldenrol toe te dichten in een geschiedenis met zoveel
slachtoffers. Naast het onderzoek naar de feitelijke geschiedenis heeft Javier
Cercas talloze urenlange gesprekken gevoerd met de hoofdpersoon zelf.
Javier Cercas heeft lang getwijfeld of hij
‘De bedrieger’ wel zou (willen) schrijven. Vanaf het eerste kennismakinggesprek
met Enric Marco voelt Javier een enorme afkeer voor die man. Hij vindt het maar
een poseur, een narcist. Daarnaast is hij bang dat het schrijven van een boek
over Enric Marco kan lijken op het verdedigen van zijn verwerpelijke
handelingen. In eerste instantie besloot Javier Cercas om het boek niet te
schrijven, vooral om Marco’s verleden niet te valideren. Pas jaren later
besluit Cercas om toch een poging te wagen om de daadwerkelijke geschiedenis
van Marco boven water te krijgen. Daarbij vooraf duidelijk de afspraak makend
met Marco dat dit verslag geenszins bedoeld is om hem vrij te pleiten, maar om
puur de werkelijke feiten in kaart te brengen. Een ambitieus voornemen als je
bedenkt dat Enric Marco geboren is voor de leugen en een scherp ontwikkeld
vermogen heeft om mensen te manipuleren. Ook is Marco verguisd en verbannen
(van het publieke toneel) en zijn megalomane behoefte aan aandacht en
bevestiging maakt van hem de spreekwoordelijke ‘kat in het nauw’.
‘De bedrieger’ wel zou (willen) schrijven. Vanaf het eerste kennismakinggesprek
met Enric Marco voelt Javier een enorme afkeer voor die man. Hij vindt het maar
een poseur, een narcist. Daarnaast is hij bang dat het schrijven van een boek
over Enric Marco kan lijken op het verdedigen van zijn verwerpelijke
handelingen. In eerste instantie besloot Javier Cercas om het boek niet te
schrijven, vooral om Marco’s verleden niet te valideren. Pas jaren later
besluit Cercas om toch een poging te wagen om de daadwerkelijke geschiedenis
van Marco boven water te krijgen. Daarbij vooraf duidelijk de afspraak makend
met Marco dat dit verslag geenszins bedoeld is om hem vrij te pleiten, maar om
puur de werkelijke feiten in kaart te brengen. Een ambitieus voornemen als je
bedenkt dat Enric Marco geboren is voor de leugen en een scherp ontwikkeld
vermogen heeft om mensen te manipuleren. Ook is Marco verguisd en verbannen
(van het publieke toneel) en zijn megalomane behoefte aan aandacht en
bevestiging maakt van hem de spreekwoordelijke ‘kat in het nauw’.
‘De bedrieger’ is niet alleen een zoektocht
van de schrijver naar de werkelijke motivaties van de man achter de leugen. Hij
onderzoekt ook zijn eigen motivaties en zijn drang, als schrijver, naar
bevestiging en aandacht. Hij schuwt hierbij niet om zichzelf kwetsbaar op te
stellen. Zo wijdt hij aan het einde van het boek een volledig hoofdstuk aan een
dialoog die hij in zijn hoofd heeft gehad met Marco (zoals hij hem tijdens de
vele gesprekken heeft leren kennen). Hierin onderzoekt hij de (zijn) morele
grenzen en gebruikt hij Marco als fictieve gesprekspartner om achter zijn eigen
motivaties en reserves te komen. Een fraai stukje zelfanalyse.
van de schrijver naar de werkelijke motivaties van de man achter de leugen. Hij
onderzoekt ook zijn eigen motivaties en zijn drang, als schrijver, naar
bevestiging en aandacht. Hij schuwt hierbij niet om zichzelf kwetsbaar op te
stellen. Zo wijdt hij aan het einde van het boek een volledig hoofdstuk aan een
dialoog die hij in zijn hoofd heeft gehad met Marco (zoals hij hem tijdens de
vele gesprekken heeft leren kennen). Hierin onderzoekt hij de (zijn) morele
grenzen en gebruikt hij Marco als fictieve gesprekspartner om achter zijn eigen
motivaties en reserves te komen. Een fraai stukje zelfanalyse.
Javier Cercas bouwt de geschiedenis van
Enric Marco systematisch op, gebaseerd op de feiten, en hij lardeert het geheel
met interessante observaties en citaten:
Enric Marco systematisch op, gebaseerd op de feiten, en hij lardeert het geheel
met interessante observaties en citaten:
“Al enige tijd wijzen psychologen er met
nadruk op dat we nauwelijks buiten leugens kunnen, dat de mens een liegbeest
is, omdat het samenleven structureel dat snuifje leugenachtigheid vereist dat
we ‘welopgevoedheid’ plegen te noemen (en dat alleen door hypocrieten met
hypocrisie wordt verward).”“Zoals elke volleerde leugenaar weet, wint
de leugen het alleen als hij is opgetuigd met de waarheid.”
“…zij hoeven de beulen niet te begrijpen,
zei Todorov, want begrijpen houdt identificatie in, hoe fragmentarisch en
vluchtig ook, en daar kunnen ze zelf aan onderdoorgaan.” (Todorov)
zei Todorov, want begrijpen houdt identificatie in, hoe fragmentarisch en
vluchtig ook, en daar kunnen ze zelf aan onderdoorgaan.” (Todorov)
Javier Cercas bedient zich meer dan eens
van complexe zinsconstructies, hetgeen de leesbaarheid (en -ervaring) regelmatig
op de proef stelt. Zo staat er een volzin in van maar liefst 205 woorden! Bijna
een volledige pagina. Hoewel het zeker een prestatie te noemen is, maakt dit
het verhaal soms onnodig stroef.
van complexe zinsconstructies, hetgeen de leesbaarheid (en -ervaring) regelmatig
op de proef stelt. Zo staat er een volzin in van maar liefst 205 woorden! Bijna
een volledige pagina. Hoewel het zeker een prestatie te noemen is, maakt dit
het verhaal soms onnodig stroef.
Als lezer word je met ‘De bedrieger’
uitgenodigd om na te denken over de morele grenzen van de leugen. De lezer
krijgt allereerst de context van Marco als bedrieger en vervolgens leert
hij/zij, via Cercas, Marco min of meer kennen. De context van de persoon. Als
lezer ga je dan uiteindelijk de balans opmaken en bestudeer je als het ware de
ethiek van de leugens. Marco wilde doen geloven dat zijn leugens een hoger doel
hebben gediend. Om de mensen te doen begrijpen, om de mensen te onderwijzen
over het verleden, om het verhaal te vertellen vanuit de eerste persoon. Dit
omdat de meeste slachtoffers van de afschuwelijke geschiedenis zich verhulden
in een halsstarrige zwijgzaamheid. Gewoon omdat het te gruwelijk was, te
confronterend om over te praten. Dat een persoon hierop parasiteert lijkt op
z’n minst schofferend. Volgens Cercas paste het ‘heruitvinden van zichzelf’
(Marco) in de tijdsgeest van het Spanje dat opkrabbelde na de dictatuur van
Franco. Want niemand wil erkennen dat ze fout of passief zijn geweest. Alleen
Marco heeft dit bijzonder ver (en succesvol) doorgevoerd.
uitgenodigd om na te denken over de morele grenzen van de leugen. De lezer
krijgt allereerst de context van Marco als bedrieger en vervolgens leert
hij/zij, via Cercas, Marco min of meer kennen. De context van de persoon. Als
lezer ga je dan uiteindelijk de balans opmaken en bestudeer je als het ware de
ethiek van de leugens. Marco wilde doen geloven dat zijn leugens een hoger doel
hebben gediend. Om de mensen te doen begrijpen, om de mensen te onderwijzen
over het verleden, om het verhaal te vertellen vanuit de eerste persoon. Dit
omdat de meeste slachtoffers van de afschuwelijke geschiedenis zich verhulden
in een halsstarrige zwijgzaamheid. Gewoon omdat het te gruwelijk was, te
confronterend om over te praten. Dat een persoon hierop parasiteert lijkt op
z’n minst schofferend. Volgens Cercas paste het ‘heruitvinden van zichzelf’
(Marco) in de tijdsgeest van het Spanje dat opkrabbelde na de dictatuur van
Franco. Want niemand wil erkennen dat ze fout of passief zijn geweest. Alleen
Marco heeft dit bijzonder ver (en succesvol) doorgevoerd.
Daar staat tegenover dat Marco hoe dan ook
mensen heeft geïnspireerd en in beweging heeft gekregen om een vreselijke
geschiedenis nooit te vergeten. Een keerzijde die je als lezer laat twijfelen
over je ‘eindvonnis’. Een tekenende gebeurtenis is bijvoorbeeld de brief die
Marco van een leerling had ontvangen van een school waar hij ooit een lezing
had gehouden. De leerling had Enric Marco’s (gelogen) verleden aangehoord en
bedacht dat zijn leven nooit zo slecht kon zijn en dat hij daarom afzag van
zelfmoord.
mensen heeft geïnspireerd en in beweging heeft gekregen om een vreselijke
geschiedenis nooit te vergeten. Een keerzijde die je als lezer laat twijfelen
over je ‘eindvonnis’. Een tekenende gebeurtenis is bijvoorbeeld de brief die
Marco van een leerling had ontvangen van een school waar hij ooit een lezing
had gehouden. De leerling had Enric Marco’s (gelogen) verleden aangehoord en
bedacht dat zijn leven nooit zo slecht kon zijn en dat hij daarom afzag van
zelfmoord.
‘De bedrieger’ is bij elkaar genomen een
gedurfde zoektocht naar de integriteit van een individu binnen de context van
de geschiedenis. Ik geef het boek 3,5 sterren.
gedurfde zoektocht naar de integriteit van een individu binnen de context van
de geschiedenis. Ik geef het boek 3,5 sterren.
Chester Gerritse – recensent De Perfect
Buren
Buren
0
